اقتصاد بازارچه‌های مرزی؛ اهداف و مزایای مشترک و تجربه‌های متفاوت (بخش چهارم: هند، بنگلادش، تاجیکستان و افغانستان)
دکتر ضیاءالدین صبوری/ متخصص دیپلماسی و روابط بین‌الملل
در نخستین بخش این مقاله، ضمن بررسی تفاوت‌های بازارهای مرزی از سایر بازارها، ویژگی‌های بازارچه‌های مرزی از یک منظر مقایسه‌ای در کشورهای آفریقایی مورد توجه قرار گرفت. سپس در دومین بخش مقاله ویژگی‌ها و کارکردهای بازارچه‌های مرزی آمریکای شمالی بررسی و در ادامه به این پرسش که “چرا باید به بازارچه‌های مرزی توجه بیشتری شود؟” پرداخته شد. در سومین بخش مقاله، تجربه رواندا در راستای ایجاد زیرساخت‌هایی برای یک بازار رقابتی بر مبنای یک طرح مطالعاتی بررسی شد.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی دیپلماسی اقتصادی، در چهارمین بخش از این مقاله، بازارهای مرزی بنگلادش-هند و بازارهای منحصر به فرد تاجیکی-افغانستانی بررسی و تقدیم خوانندگان شده است.
بازارهای مرزی بنگلادش-هند: مرزها به عنوان نقاط دیدار و ملاقات
مطالعه دیگری از نویسندگان شامل: “موهینی دات، پریثویراج ناث، ایندرانیل بوز، سایاندیپ چاتوپادیای(Mohini Datt, Prithviraj Nath, Indranil Bose, Sayandeep Chattopadhyay)” که سال 2018 از سوی انتشارات بانک جهانی منتشر شده، بیانگر آن است که بازارچه‌های مرزی (که تجارت با حجم کم را در میان جوامع امکان‌پذیر می‌سازد) در بنگلادش و هند تأثیر بسیار مثبتی بر جوامع مرزی و روابط فرامرزی دارد و فرصت‌های اقتصادی را در میان تاجران، حوزه حمل‌ونقل، کارگران و ارائه‌دهندگان سایر خدمات جانبی ایجاد می‌کند.
بازارچه‌های مرزی با ارائه طیف وسیع‌تری از کالاها با قیمت‌های ارزان‌تر به مصرف‌کنندگان در مناطق مرزی روستایی کمک می‌کنند، کالاهایی که تقاضا و عرضه محلی برای آنها مکمل است و ممکن است در طول سال کمتر در دسترس باشند، شامل اقلام ساده خانگی و مواد غذایی اساسی، ازطریق این بازارچه‌ها در دسترس متقاضیان قرار گیرد.
این بازارچه‌های مرزی در رسمی‌سازی تجارت غیررسمی و کاهش قاچاق، به سود صلح کمک کرده‌اند و در عین حال آژانس‌های مرزی را از نیاز به پلیس سخت‌گیر رهایی می‌بخشند. همچنین بازارچه‌های مرزی با ایجاد زمینه و فضایی برای افراد به منظور دیدار و ملاقات، ارتباط مجدد یا برقراری روابط اجتماعی و اقتصادی، روابط فرامرزی را افزایش داده اند. ایجاد بازارچه‌های مرزی بیشتر و آزادسازی فروشندگان و محصولات فرامرزی، کسری و کمبودها از ناحیه برخورداری از بیمه را از بین می‌برد و دسترسی بیشتری را برای کارگران فقیرتر فراهم می‌کند.
بازارهای تاجیکی-افغانستانی؛ قابل توجه و منحصر به فرد
گزارشی از دفتر گزارش های تحلیلی آسیای مرکزی موسوم به Central Asian Bureau for Analytical Reporting(CABAR) حاکی از آن است که بازارچه‌های مرزی در تاجیکستان برای بهبود زندگی مردم در دو سوی مرز ایجاد شده است، اما افغان ها بهتر کار می‌کنند و از این نقاط تجارت سود بیشتری می برند.
در حال حاضر چهار بازارچه مرزی بین تاجیکستان و افغانستان در استان خودمختار گورنو-بدخشان (GBAO)، در ریز ناحیه تم شهرستان خوروق، در مرکز ولسوالی ایشکوشم، در روستاهای روزوی – دروازه و خمروگی در ونج وجود دارد. منطقه‌این بازارها مملو از تاجران از کابل، طهور و فیض آباد است که کالاهای خود را نیز برای تجارت با مشتریانی که از آن سوی مرز می آیند، می‌آورند. علاوه بر ساکنان محلی، می‌توان گردشگران خارجی را نیز در اینجا مشاهده کرد.
آباخون سلطان‌آزاروف، رئیس دفتر نمایندگی موسسه گزارش جنگ و صلح در آسیای مرکزی، برداشت‌های خود را از بازار فرامرزی به اشتراک گذاشته و گفته است که اگرچه نقاط تجارت فرامرزی زیادی در آسیای مرکزی وجود دارد، اما بازارهای بین تاجیکستان و افغانستان به ویژه قابل توجه و منحصر به فرد است. در این بازار روستانشینان دو طرف مرز به فروش صنایع دستی خود می پردازند و در عین حال از تجربیات حرفه ای یکدیگر یاد می گیرند.
آباخون سلطان نظروف، مدیر برنامه آسیای مرکزی آی دبلیو پی آر معتقد است که “حیف است که از قابلیت های یک پروژه بزرگ برای گسترش تجارت فرامرزی به طور کامل استفاده نشده است. به گمان سلطان‌آزاروف، تجارت در بازار هنوز به طور کامل عملیاتی نشده است و بسیاری از تاجران کالاهای خود را زیر آسمان باز، در گرما و سرما می‌فروشند.
علیرغم اینکه سازمان‌های بین‌المللی اعتبارات قابل توجهی را برای ساخت این بازارچه مرزی اختصاص داده اند، اما با گذشت بیش از یک دهه از عمر آن، نتوانسته استانداردهای بین‌المللی این نوع نقاط تجاری را رعایت کند.
سلطان‌آزاروف خاطرنشان می‌کند که زیرساخت‌های بازار هنوز توسعه نیافته است و برای توسعه کامل نیاز به تغییرات گسترده‌تری دارد. به عنوان مثال، فقدان ظاهری اتاق‌های بزرگ و راحت وجود دارد که در آن شرکای تجاری بتوانند در مورد مسائل همکاری بحث کنند.
گفته می‌شود که علیرغم وضعیت ناپایدار افغانستان و جنگ طولانی مدت، مهارت های تجاری اتباع افغان بسیار بالا است و آنها در ساخت صنایع دستی بسیار ماهر هستند. بنابراین، تاجران افغان از این بازار فرامرزی سود زیادی می برند. محصولات آنها تقاضای زیادی دارد. سلطان‌آزاروف معتقد است که هموطنانش فقط می‌توانند محصولات چینی را به آنها عرضه کنند. اما بویماد علیبخشف، رئیس سازمان عمومی «میلال اینتر» معتقد است که بازار قبلاً در وضعیت «ابتدایی» قرار داشت، زمانی که شرایط مناسب برای تجارت وجود نداشت، فروشندگان کالاهای خود را مستقیماً روی زمین می‌گذاشتند. اما امروزه همه شرایط لازم برای تجارت فرامرزی فراهم شده و تجارت شکل متمدن‌تری به خود گرفته است.علیبخشف می‌گوید که تجار این انتخاب را دارند که کالاهای خود را برای فروش در فضاهای بسته یا در مناطق باز بازار به نمایش بگذارند.
کالاهای افغانی جایگزین ایرانی و پاکستانی می‌شود
سعیدکدام، مقیم روستای بشور، استان شوگنون افغانستان، که اجناس تولیدی از جمله اجناس از افغانستان مانند بشقاب، بخار پز، دیگ، قوری آهنی و تابه را در بازارچه مرزی به فروش می رساند، می‌گوید که قبلا فقط کالاهایی را می فروخت که در پاکستان و ایران تولید می شد، اما اکنون صنعت در افغانستان در حال توسعه است و کالاهای افغانی تقاضای زیادی دارد.
به گفته سعیدکدام، «شاهزاده‌های بازرگان» مانند خودش 20 سامانی (حدود 2 دلار آمریکا) می‌پردازند و به راحتی در مکان‌های سرپوشیده بازار معامله می‌کنند. با این حال، بسیاری از تاجران کوچک هستند که روزانه چیزی بین 100 تا 200 سامانی (از 10 تا 29 دلار) درآمد دارند و حاضر نیستند پول اضافی برای شرایط راحت تر خرج کنند.
بیشتر بازرگانان افغانی که مصاحبه شده‌اند می‌گویند که ماموران مرزی و گمرکات هیچ فشاری بر آنها وارد نمی‌کنند و از آنها چیزی نمی‌خواهند، اما بازرگانان بسته به میزان درآمد خود داوطلبانه 1 تا 20 سامانی به بازرسان مرزی اهدا می‌کنند. به عنوان مثال، اگر محموله بزرگی از جاروها از مرز عبور می‌کند، مالک می‌تواند داوطلبانه چندین عدد از آنها را بدهد، اما، به عنوان یک قاعده، در روزهای بازار هیچ مشکلی برای عبور از مرز وجود ندارد.
با این حال، یک تاجر افغان که حاضر نشد نامش را بگوید، از اقدامات افسران گمرک تاجیک شکایت داشت هو می‌گوید: ماموران گمرک هر بار که از مرز عبور می‌کنند بخشی از کالاهای خود را تحویل می گیرند و گاه نیاز به پول دارند.
برخی از شهروندان تاجیک گفتند که پلیس و نیروهای امنیتی همیشه اجازه عکس گرفتن در بازار را نمی‌دهند، اگرچه عکس گرفتن باید رایگان باشد، اما گردشگران و مشتریان بیشتری را جذب می‌کند.
ادامه دارد…
