اقتصاد دانشبنیان، بومیسازی تولید و جدا شدن از فرهنگ اقتصاد نفتی
زهرا امیری/ خبرگزاری ایرنا
براساس نظریههای جدید رشد اقتصادی، دانش به عنوان نوعی متغیر برونزا در اقتصاد به شمار نمیرود، بلکه بخش اصلی و کلیدی نظام اقتصادی محسوب میشود. دانش به عنوان اصلیترین نوع سرمایه تلقی میشود و رشد اقتصادی ریشه در انباشت دانش دارد، زیرا انباشت دانش منشأ فناوری، نوآوری و کارآفرینی است. از این رو، با در نظر گرفتن شرایط اقتصاد ایران بررسی اثرات شاخصهای اقتصاد دانشبنیان بر رشد تولیدات میتواند حائز اهمیت باشد.
نظام اقتصادی دنیا اکنون مبتنی بر اقتصاد دانشبنیان است که موتور رشد و توسعه به شمار میرود، بنابراین چارهای جز تحولات اساسی و جراحی اقتصاد ایران در این مسیر نیست. در دنیای پرتحول امروز، زیربنای اقتصاد صنعتی، از محوریت منابع به سمت محوریت سرمایههای فکری جابهجا شده و بر همین اساس، عامل دانش به صورت روزافزون پراهمیتتر میشود. به همین دلیل شکل جدیدی از سازمانها نیاز است، تشکیلاتی که مبتنی بر علم وفناوری شناخته شده، دانشبنیان نامیده میشود و اکنون تبدیل به عاملی حیاتی برای توسعه اقتصادی هر کشوری شده است. در واقع، ارزش افزودهای که در حوزههای مختلف به واسطه دانشبنیانها ایجاد میشود، همان کاتالیزور مورد نیازی است که میتواند اقتصاد را با سرعت بیشتری به جلو حرکت دهد.
اگر بخواهیم به مثال نزدیک که برای همه نیز ملموس است، اشاره کنیم، شرکتهای دانشبنیان ایرانی بسیاری از نیازهای کشور را در دوران مقابله با کرونا رفع کردند. در همان روزهایی که دنیا با چالش ماسک، کیت تشخیص کووید ۱۹ و ضدعفونی کننده و نیازهای پزشکی مواجه بود. شرکتهای ایرانی در این سطح و پایه در همه بخشها از کشاورزی گرفته تا پزشکی و صنعت، سختافزاری و نرمافزاری نشان دادند که میتوانند دست قدرتمند کشور در چالشهای نوپدید باشند. بازوی قدرتمندی که میتواند اقتصاد را از رکورد و تورم هم نجات دهد و البته که این مهم، نیاز به همت و جدیت ملی اعم از مسئولان و مردم دارد.
اصطلاح اقتصاد دانشبنیان در سالهای پایانی قرن بیستم پدیدار شد. گرچه تعریف واحدی برای این مفهوم بین کارشناسان وجود ندارد، اما مولفههای مهمی در همه تعاریف وجود دارد که این نظام را از اقتصاد صنعتی متمایز میکند؛ از جمله این ویژگیها بهرهگیری از نوآوری، دانش و فناوری است. با در نظرگرفتن این مولفهها، میتوان تعریفی از این موضوع ارائه داد؛ اقتصاد دانشبنیان نظامی اقتصادی است که در آن، تولید و توزیع و مصرف دانش بر پایه نوآوری و اطلاعات انجام میپذیرد.
مهمترین ویژگی تولید دانشبنیان، بومیسازی تولید متناسب با مسائل جامعه و جدا شدن از فرهنگ اقتصاد نفتی است. این اقتصاد وابسته به نفت و فرهنگ نفتی آن باعث شده که ما یک دولت چاق، بوروکراسی دست و پاگیر، با قوانین متناقض و محیط کسب وکار نامناسب برای کارآفرینی داشته باشیم در حالی که نیروی انسانی فوقالعادهای در کشور وجود دارد. به همین سبب برای حفظ و جذب این سرمایه انسانی و رها شدن اقتصاد از سلطه نفت، به تولید دانشبنیان، جذب نواندیشان و متخصصان این حوزه نیاز است.
اکنون درپی گردش دوران، به سال اول قرنِ ۱۵ هجری شمسی رسیدیم. ۱۴۰۱ شروع دیگری است، همه مسئولان دولت و مجلس باید تلاش کنند و تمامی ظرفیت کشور باید برای تحقق تاکیدات رهبری برای خروج از چالشهای اقتصادی به کار گرفته شود، باید در راستای ارتقای کمی و کیفی کالاهای داخلی که موجب ایجاد اشتغال پایدار میشود قدم برداشت، برای رفع مشکلات تولید و ارتقای کیفیت کالاهای داخلی، راه میانبُر حمایت از شرکتهای دانشبنیان برای خروج کشور از وضعیت رکود است، البته شرکتهایی که به معنای واقعی دانشبنیان هستند و نتایج اقدامات آنها گرهی از اقتصاد کشور باز کرده است.