نبض آفریقا: کندی رشد جنوب صحرای آفریقا در بحبوحه شوک‌های اقتصادی
از آنجایی که اقتصاد جنوب صحرای آفریقا در تلاش است تا از رکود 2020 ناشی از همه‌گیری کووید-19 بهبود یابد، این منطقه اکنون با چالش‌های رشد اقتصادی جدیدی مواجه است که با بحران اوکراین ترکیب شده است.
آخرین گزارش بانک جهانی به نام نبض آفریقا، تحلیلی هر دو سال یکبار از چشم‌انداز کوتاه مدت اقتصاد کلان منطقه‌ای، رشد را 3.6 درصد در سال 2022 تخمین می زند که نسبت به 4 درصد در سال 2021 کاهش را نشان می‌دهد. از زمان خروج از اولین رکود اقتصادی در 25 سال گذشته، رشد اقتصادی در جنوب صحرای آفریقا در سال 2021؛ 4 درصد برآورد شده است که 0.7 درصد نسبت به پیش بینی‌های اکتبر 2021 و از -0.2 درصد در سال 2020 افزایش یافته است. با این حال، بهبود رشد در این منطقه در نیمه دوم سال 2021 به دلیل تأثیر انواع کووید-19، افزایش سطح بدهی در بسیاری از کشورها، افزایش تورم و سخت شدن شرایط مالی کند شده است.
طی گزارش آخرین نسخه نشریه Africa’s Pulse (1) بهبود رشد اقتصادی کند شده است زیرا منطقه با تهدیدات اقتصادی جدیدی از جمله انواع جدید COVID-19، تورم جهانی، اختلالات عرضه و شوک‌های اقلیمی مواجه است. این چالش‌ها با تهاجم روسیه به اوکراین که منجر به افزایش قیمت‌های بین‌المللی کالاها به‌ویژه مواد غذایی اصلی، کود، نفت و گاز شده است، تشدید می‌شود.
نبض اقتصادی جنوب صحرای آفریقا در پنج نمودار: تقویت انعطاف پذیری از طریق حفاظت اجتماعی
- چشم‌انداز اقتصادی
پیش‌بینی می‌شود که رشد در جنوب صحرای آفریقا از 4 درصد به 3.6 درصد در سال 2022 کاهش یابد و در سال‌های 2023 و 2024 به ترتیب 3.9 درصد یا 4.2 درصد برآورد می‌شود. کاهش رشد در سال 2022 منعکس کننده چندین چالش از جمله کندی اقتصاد جهانی، اثرات ماندگار همه گیری ویروس کرونا، افزایش تورم، افزایش ریسک‌های مالی به دلیل رسیدن بدهی‌های عمومی بالا به سطوح ناپایدار، ادامه اختلالات عرضه کالاها و جنگ در اوکراین است. از بین سه اقتصاد بزرگ منطقه، انتظار می‌رود رشد آفریقای جنوبی در سال 2022 به میزان 2.8 درصد کاهش یابد، در حالی که پیش‌بینی می‌شود آنگولا و نیجریه به ترتیب با 2.7 و 0.2 درصد افزایش، با شتاب سال 2021 که تا حدودی به دلیل افزایش قیمت نفت و عملکرد خوب بخش غیرنفتی است، ادامه دهند.
- تحولات اخیر COVID-19
پس از دو سال از بحران همه‌گیری کرونا، به نظر می‌رسد جنوب صحرای آفریقا از سناریوی بهداشتی فاجعه‌بار پیش‌بینی‌شده توسط کارشناسان اجتناب کرده است، اگرچه ظرفیت آزمایش محدود ممکن است باعث دست کم‌گرفتن شیوع COVID-19 شود. حدود هشت میلیون مورد کووید-19 و بیش از 169000 مرگ و میر، عمدتاً در زیرمنطقه شرق و جنوب آفریقا ثبت شده است. در مقایسه با پیش‌بینی‌های اولیه مبنی بر اینکه 70 میلیون آفریقایی تا ژوئن 2020 به این بیماری مبتلا می‌شوند و بیش از سه میلیون جان خود را از دست خواهند داد. تعداد تلفات، بستری شدن در بیمارستان و پذیرش در بخش مراقبت‌های ویژه در طول موج اخیر Omicron از همه‌گیری در این قاره کم مانده است که نشان‌دهنده پایان بالقوه مرحله اضطراری همه‌گیری است. با این حال، ادامه نظارت بر بیماری همه گیر مهم است زیرا ممکن است انواع جدیدی پدید آید و اثرات بلندمدت COVID-19 در حال ارزیابی است.
- عرضه واکسن کووید 19
کشورهای جنوب صحرای آفریقا به طور نامتناسبی تحت تأثیر واکسن‌های کرونا قرار گرفته‌اند و تردید واکسن و چالش‌های لجستیکی به نرخ پایین واکسن کمک کرده است. تا اواسط فوریه 2022، این قاره نزدیک به 669 میلیون دوز، نزدیک به 6 درصد از کل واکسن‌ها دریافت کرده بود. با توجه به مراکز آفریقایی کنترل بیماری، نزدیک به 10٪ از جمعیت این کشورها به طور کامل واکسینه شده‌اند، در مقایسه با 64٪ در ایالات متحده و 85٪ در بریتانیا. تنها هشت کشور در این منطقه از هدف سازمان بهداشت جهانی یعنی 40 درصد جمعیت با اولین دوز واکسن تا پایان سال 2021 فراتر رفتند و احتمال دستیابی بیشتر کشورها به هدف 70 درصدی تا اواسط سال 2022 بسیار اندک است. از آنجایی که دسترسی به واکسن‌ها بهبود می‌یابد، افزایش تدارکات مرتبط با دریافت واکسن و غلبه بر تردید واکسن در میان جمعیت بسیار مهم است.
- پیامدهای درگیری اوکراین و روسیه برای جنوب صحرای آفریقا
با ادامه درگیری در اوکراین، احتمالاً از طریق تعدادی از کانال‌های مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با تجارت خارجی و قیمت‌های بالای دائمی کالاها برای سوخت، مواد غذایی و سخت‌تر شدن شرایط مالی جهانی و جریان‌های کوچک‌تر خارجی بر اقتصادهای کشورهای جنوب صحرا تأثیر می‌گذارد. تأمین مالی در منطقه با توجه به منابع رشد در منطقه و ماهیت پیوندهای اقتصادی با روسیه و اوکراین، جنگ در اوکراین ممکن است تأثیری حاشیه‌ای بر رشد اقتصادی و فقر کلی داشته باشد – زیرا بیشتر بر فقیران شهری و افراد آسیب‌پذیری که زیر سطح خط فقر شهر زندگی می‌کنند، تأثیر می‌گذارد. با این حال، بیشترین تأثیر آن بر افزایش احتمال درگیری‌های داخلی در نتیجه تورم ناشی از مواد غذایی و انرژی در میان یک محیط بی‌ثبات سیاسی قابل شدید است. علی رغم مواجهه کم در تجارت کلی با روسیه و اوکراین، برخی از کشورها به شدت در معرض قیمت غلات و به طور خاص گندم، روغن‌های خوراکی به ویژه روغن آفتابگردان و کودها هستند. اگرچه همه خانوارها تحت تأثیر تورم فزاینده مواد غذایی قرار خواهند گرفت، خانوارهای فقیرتر کشورهایی که سهم بالایی از هزینه غذا دارند بیشترین آسیب را خواهند دید.
- نگاه به آینده: تقویت حمایت اجتماعی در آفریقا
کشورهای جنوب صحرای آفریقا در طول دو دهه گذشته شاهد گسترش قابل توجهی در دسترسی به برنامه‌های شبکه ایمنی اجتماعی بوده‌اند. گسترش امنیت اجتماعی در طول و پس از بحران جهانی غذا، سوخت و مشکلات مالی در دهه 2000 شتاب گرفت. درست قبل از همه گیری کووید-19، 45 کشور در جنوب صحرای آفریقا – سه برابر کشورهای پایان دهه 1990 – برنامه‌های شبکه ایمنی اجتماعی را برای مقابله با فقر مزمن از طریق افزایش مصرف در میان افراد فقیر و آسیب پذیر معرفی کرده بودند. شواهد قوی در مورد اثرات مثبت و مقرون به صرفه بودن حمایت اجتماعی برای کاهش فقر، تشکیل سرمایه انسانی، ایجاد شغل، تاب‌آوری و توانمندسازی زنان وجود دارد. در عین حال، تجربه همه‌گیری اخیر نقش حیاتی حفاظت اجتماعی را در پاسخ به شوک‌های متغیری مانند شوک‌های ناشی از اپیدمی‌ها، تغییرات آب و هوایی و بلایای طبیعی یا درگیری نشان داده است. برنامه‌های حمایت اجتماعی باید با حمایت از سرمایه‌گذاری در دارایی‌های تولیدی و سرمایه‌های انسانی، تاب‌آوری خانواده‌های فقیر و آسیب‌پذیر را تقویت کنند. انتخاب ترکیب مناسبی از ابزارهای حمایت اجتماعی بسیار مهم خواهد بود. چنین ابزارهایی می‌توانند از آموزش، تغذیه و سلامت خانوارها محافظت کرده و آن‌ها را تقویت کنند، در حالی که به جوامع اجازه می‌دهند از منابع طبیعی خود بهتر استفاده کنند و سرمایه گذاری در دارایی‌های مولد را برای فعالیت‌های درآمدزا ترویج کنند.
تجربه COVID-19 ضرورت ایجاد بسترهای حمایت اجتماعی موجود برای دستیابی به انعطاف پذیری بیشتر، فرصت‌های بیشتر و برابری گسترده‌تر را تقویت می‌کند.
————————————————
منبع: معاونت دیپلماسی اقتصادی به نقل از:
Source: ASPIRE data presented in Beegle, Coudouel, and Monsalve 2018.
https://www.worldbank.org/en/publication/africa-pulse
- Africa’s Pulse یک نشریه دوسالانه بانک جهانی در منطقه آفریقا است. چشم‌انداز کوتاه‌مدت اقتصادی قاره و چالش‌های توسعه کنونی و هم چنین موضوع توسعه ویژه را تحلیل می‌کند.
